Doç. Dr. Deniz ERSEV

İDRARDA KAN

İdrarda saptanan kanamanın pek çok nedeni vardır. Ciddi bir tehlikenin habercisi olabileceği gibi önemsiz bir nedenden de olabilir. Bu nedenle mutlaka araştırılmalıdır. Bir hastalık varsa bulunarak geç kalmadan tedaviye başlanmalıdır veya bir sorun olmadığını anlayıp rahat etmelidir.

İdrarda kan bazen gözle görülecek kadar fazladır. Bazen de sadece idrar tahlilinde kan hücrelerine rastlanır ve tesadüfen saptanan "mikroskopik" kanama, genellikle normal bir kontrol sırasında meydana çıkar. İdrarda bir şekilde kan görülmesi, toplumun yüzde 5'inde rastlanır.

Kadında veya erkekte, idrar sisteminin herhangi bir bölgesinden gelebilir. Yani böbrekler, böbrek boruları (üreter), mesane ve dış idrar yolundan kanama olabilir. Ayrıca erkeklerde prostat hastalıkları nedeniyle de olabilir.

İdrarda kanamanın en sık nedenleri nelerdir?
Kanama genellikle, belirgin bir hastalığı göstermez. Hele kanama olan hastaların yüzde 15'inde hiçbir sorun bulunamaz. Ama bazen de mutlaka tıbbi müdahale gerektiren bir hastalığın habercisi olabilir. Bunların en önemlisi kanserdir. Bazen de böbrek taşları ile idrar yolu enfeksiyonları kanamaya neden olur. Prostatit ve ağır egzersiz de idrarda kanamaya neden olur.

Kanama olan hastada hangi testler yapılır?
Bir şekilde kanama saptanan hastada, mutlaka idrar sisteminin incelenmesi gerekir. İlk aşamada, hastanın muayenesi yapılır ve "tam idrar tetkiki" istenir. Bir böbrek hastalığı varsa,burada meydana çıkabilir. Mikroskopla kan hücrelerini şekilleri incelenir ve idrar yolunun hangi bölgesinde problem olduğu bulunabilir. İdrar kültürü yapılır ve mikrop üremesi olduğu varsa, idrar yolu enfeksiyonu olduğu anlaşılır ve uygun antibiyotik tedavisi yapılması gerekir. İdrarda sitolojik inceleme yapılarak, kanser hücresi veya anormal hücreler aranır.

Kan testi ile böbrek fonksiyonları kontrol edilir.

İdrar yollarının görüntülemesi nasıl yapılır?
Araştırmada birçok yöntem değişik konularda fikir verir. Öncelikle şüphelenilen duruma yönelik araştırma yapılır. Gerektiğinde daha ileri tetkikler yapılır.

*Ultrason yapılarak, böbreklerde kitle veya tümör gibi yapılar araştırılır. Ayrıca böbreğin etli dokusunu değiştiren durumlar saptanır.

*Röntgen çekilerek taş araştırması yapılır. Damardan ilaç verilerek, filmde idrar yolunun dinamik yapısına bakılır.

*Bilgisayarlı tomografi idrar yolunun içi ve dışı ile ilgili detayları verir. Taş olup olmadığını net bir şekilde gösterir.

*MR (Magnetic Rezonans) yapılarak organların iç yapıları daha detaylı araştırılır. Ama kapalı bir tüpe girilmesi gerektiğinden bazı hastalar bu tetkikten ürkerler.

*Bazen mesaneyi tam olarak değerlendirmek mümkün olmaz. Bu durumda sistoskopi denilen tetkik yapılarak mercekli alet ile içeri bakılması gerekir. Bu aynı zamanda, dış idrar yolunu (üretra) inceleyen tek yöntemdir.

*Bazen de böbrek borusu (üreter) ve böbrek içini incelemek için mesaneden yukarı ilaç verilerek inceleme yapılır veya gözle direkt görüntüleme için üreteroskopi denilen küçük operasyona gerek olur.

İdrardaki kan hangi organdan gelir?
İdrarda bir kanama saptandığında, hangi organdan geldiğinin bilinmesi ve nedeni önemlidir. Çünkü tedavi kanamanın kaynağı ve neden olan duruma göre özel olarak planlanır.

İdrar sistemi iki ana bölümde değerlendirilir.

• Üst kısım : Böbrekler ve üst idrar borusu (üreter)

• Alt kısım : Mesane ve idrar yolu (üretra). Erkeklerde ayrıca prostat da bu bölüme dahildir.

Üst idrar yollarından kanama nedenleri :
*Nefrit (Glomerülonefrit) : Böbreklerin etli dokusundaki hastalıklardır. Bazen böbrek yetmezliğine kadar ilerleyebilir. İdrar tetkikinde kan hücrelerinden başka protein ve hücre silindiri görülebilir.

*Piyelonefrit (mikroplu nefrit) : Mesanedeki mikropların böbreğe sıçramasıyla oluşur. Kadınlarda daha sık görülür.

*Taş : Taşlar devamlı kanamaya neden olabilir. Böbrek taşlarında kanama ve ağrı daha azdır. Yola düşmüş üreter taşlarında ise kanama ve özellikle ağrı çok fazladır.

*Kanser : Böbrek havuzu ve üreter kanserlerinde görülür. Bazen de böbrek etli dokusunun tümörlerinde rastlanır.

*İyi huylu böbrek tümörleri : Ender olarak böbreğin küçük ve iyi huylu tümörleri kanama yapar.

*Polikistik böbrek : Her iki böbreğin birden kistle dolu olduğu bir hastalıktır. Bazı tipleri erken yaşta böbrek yetmezliği yapar.

*Basit böbrek kisti : Nadiren kendi içine kanayan ve idrar yoluna açılan (iyi huylu) kistlerde görülür.

*Böbrek damar hastalıkları : Bazı kan hastalıkları ile kan sulandırıcı ve benzeri ilaçlar alanlarda görülebilir. Bir kesik veya yara olduğu zaman da bu hastalarda kanama fazla sürebilir.

*Böbrek dokusunun çürümesi : Böbrekteki idrar yapıcı kanalcıkların son kısımlarının çürüyüp dökülmesi kanama ve ağrıya yol açar.

*Tıkanma : Enfeksiyon, taş veya travma sonucu, böbrekten idrar akımının engellenmesi sonucu oluşur.

Alt idrar yollarından kanama nedenleri :
Alt idrar yolunu oluşturan mesane ile dış idrar yolu (ve erkeklerde prostat) kanamalarının teşhisi ve müdahalesi daha kolaydır.

*Sistit : Genellikle kadınlarda rastlanan ve daha çok mesaneyi tutan idrar yolu enfeksiyonu sistit diye adlandırılır. Kanama yanında sık idrara gitme, idrarda yanma, idrarın tam boşalmaması, karın alt bölgesinde ağrı, ani idrar bastırması gibi bulgular eşlik eder. Öncelikle idrar kültürü alınıp, hemen antibiyotik ve destekleyici tedaviye başlanır. Bir-iki günde hasta rahatlamaya başlar.

*Mesane kanseri : İdrarda kanama nedenlerinin en önemlisidir. Sinsi bir hastalıktır. Yavaş ve sessiz ilerler. Aslında mesane kanseri erken belirti veren bir hastalıktır. Ama uyarısını genellikle bir kez ve belli-belirsiz yapar. Belirgin olarak ortaya çıkmasından aylar/yıllar önce ağrısız ve az miktarda bir kanama yapar. Hastaya acı vermediği için de önemsenmez. Artık sonrasında uzun süre pek belirti vermeyebilir.

İdrardaki her kanama önemli değildir ve hastanın telaş etmemesi gerekir ama mutlaka üroloji uzmanının fikri alınmalıdır.

*İyi huylu prostat büyümesi : Örneğin prostat büyümesinde kanama bazen daha fazla ve sık olabilir. Ama bu genellikle hayati önem taşımaz. Hastalık ilerledikçe kanama artarsa, kan kaybı riski olabilir. Ayrıca kanamanın oluşturduğu pıhtılar idrar yolunu veya hastanın sondasını tıkayabilir. Bu durumlarda bir şekilde prostatın tedavisi yapılmalıdır.

*Mesane taşı : Özellikle prostat büyümesi nedeniyle problem olan mesane taşları, hem kanamaya hem de sistite benzer şikayetlere neden olurlar. Tek başına mesane taşının veya tek başına iyi huylu prostat büyümesinin tedavisi yetmez. İkisi beraberce tedavi edilmelidir. Mesane taşı tedavisi de rahatlıkla endoskopik (yarasız) yöntemle yapılır.

*İnterstisyel sistit : Pek sık görülmese de, hastanın günlük hayatını çok aksatan ve huzurunu kaçıran bir hastalıktır. Genelde kadınlarda rastlanır. Kanama yanında idrar şikayeti de çoktur. Hastanın aklı idrar torbasındadır. Devamlı idrar hissi başta olmak üzere sistite benzer yakınmalar hastayı rahatsız eder. Tanısı için idrar yolundan mesaneye girilerek parça almak gerekir. Bu biyopsinin patoloji sonucuna göre de tedaviye başlanır.

*Üretrit : Çok daha sıklıkla erkeklerde görülür. Dış idrar yolunun iltihabıdır. Genellikle cinsel ilişki sonucu alınan bir mikrobun neden olduğu enfeksiyon sonrasında olur. Üretrit de kanama pek belirgin değildir.

*Kondilom : Penis ve civarındaki siğillerin idrar yolu içine girmeleri sonucu idrarda kanama oluşur. HPV virüsünün oluşturduğu bu hastalık özellikle hızlı çoğalıyorsa veya nüks ediyorsa, idar yoluna girme ihtimali yüzde 15'e kadar çıkar. Kondilomları ortadan kaldırmak için en iyi yol cerrahi olarak kesmektir.

*Prostatit : Prostat iltihabına bağlı kanama çok nadir olarak ve özellikle bakteriyel prostatitte görülebilir. Prostat bölgesindeki reaksiyonlar sonucu idrar yolundaki tahriş nedeniyle idrarda kan görülebilir. Prostatit daha çok menide kanamaya neden olur (hemospermi). Bu durum hastayı çok tedirgin etse bile, genellikle altından önemli bir problem çıkmaz. Genellikle zorlanma veya iltihaba bağlıdır.

*Yaralanma : Herhangi bir travma idrar yolunda kanama oluşturur. Dışarıdan gelen darbeler sonucu olabilir. İdrar yolunun içerden zedelenmesi gibi nedenler arasında en sık görülenler hastanın idrar sondası taşıması ve üst idrar borusuna kateter konulmuş olmasıdır.

*Adet kanaması : Kadınlarda özellikle adet dönemlerinin başlangıcındaki veya bitimindeki hafif kanama dönemlerinde, idrarda yanma gibi başka bir şikayet de varsa yanıltıcı olabilir.